Công viên Fidel là công trình tiêu biểu mà người dân Quảng Trị tri ân Lãnh tụ Cuba, đây cũng là nơi diễn ra các hoạt động giao lưu giữa hai nước Việt Nam - Cuba.

Nhớ mãi khoảnh khắc được gặp Lãnh tụ Fidel Castro

Những ngày đầu tháng 9/2025, dòng nước sông Bến Hải - vĩ tuyến 17 nơi chia cắt hai miền Nam – Bắc suốt 21 năm (1954 - 1975), hiền hòa chảy ra biển. Bà Hoàng Thị Chẩm, 77 tuổi, người dân địa phương vẫn thường gọi bằng cái tên trìu mến “O Chẩm”, ở bờ Nam cầu Hiền Lương - sông Bến Hải, xã Trung Hải cũ, nay là xã Bến Hải, vẫn nhớ rõ khoảnh khắc được gặp Lãnh tụ Fidel Castro vào đầu buổi chiều 15/9/1973. Thời điểm này, Lãnh tụ Cuba từ Đông Hà ra thăm quân và dân ở Căn cứ Dốc Miếu - căn cứ quân sự lớn của Mỹ nằm trên phòng tuyến Hàng rào điện tử McNamara, ở xã Gio Linh ngày nay. Từ năm 1969 cho đến khi tỉnh Quảng Trị được giải phóng (1/5/1972), O Chẩm là nữ du kích bắn tỉa nổi tiếng ở Căn cứ Dốc Miếu với 9 lần được phong “Dũng sỹ diệt Mỹ”, giai đoạn 1969 - 1972. Với thành tích như vậy, nữ du kích bắn tỉa được chọn là một trong những quân dân tiêu biểu đón Lãnh tụ Cuba đến thăm Căn cứ Dốc Miếu.

Bức ảnh Lãnh tụ Fidel Castro bắt tay thăm hỏi nữ du kích bắn tỉa Hoàng Thị Chẩm tại Căn cứ Dốc Miếu lúc bấy giờ, là một trong số ít ảnh được chụp về sự kiện này. Hơn nửa thế kỷ trôi qua, bà Chẩm vẫn gìn giữ, trân trọng và xem bức ảnh này là kỷ vật vô giá. Bà Chẩm kể, trước ngày Lãnh tụ Fidel Castro đến thăm quân và dân chiến đấu ở Căn cứ Dốc Miếu, mọi thông tin đều được giữ kín, quân và dân ở đây đều không biết. Bà nhận được chỉ thị của cấp trên với nội dung ngắn gọn là chuẩn bị “đi công tác”. Đến sáng 15/9/1973, bà bắt đầu “đi công tác” theo yêu cầu của cấp trên, với trang phục là một bộ quần áo mới mua vài ngày trước. Bà và các nữ du kích, cán bộ, chiến sỹ tiêu biểu tập trung ở Căn cứ Dốc Miếu vào sáng 15/9/1973, nhưng vẫn không rõ “đi công tác” là đi đâu và làm gì. Chỉ khoảng 15 phút trước khi Lãnh tụ Fidel Castro từ Đông Hà ra thăm Căn cứ Dốc Miếu, bà mới được cấp trên thông báo sắp được đón Lãnh tụ Cuba. “Vừa biết tin vinh dự được đón Lãnh tụ Cuba, chúng tôi dâng trào niềm xúc động và tự hào, phải cố gắng lắm mới nén cảm xúc để hoàn thành nhiệm vụ”, O Chẩm xúc động chia sẻ.

Vẫn nhớ sự kiện này như vừa mới xảy ra, O Chẩm kể tiếp, vừa đặt chân đến Căn căn cứ Dốc Miếu, Lãnh tụ Fidel Castro đã đi thị sát để tận mắt chứng kiến căn cứ quân sự quan trọng của quân đội Mỹ còn ngổn ngang xác xe tăng, dây thép gai, bom đạn. Nắm tình hình xong, Lãnh tụ Cuba ân cần thăm hỏi, động viên từng cán bộ, chiến sỹ có mặt tại Căn cứ Dốc Miếu. Là nguyên thủ của một nước nhưng Lãnh tụ Fidel Castro rất gần gũi, thân thiện với tất cả cán bộ, chiến sỹ chào đón ông. Bà Chẩm còn nhớ, lần lượt bắt tay các cán bộ, chiến sỹ, đến khi bắt tay động viên bà, Lãnh tụ Fidel Castro dừng lại nhìn kỹ khuôn mặt, bày tỏ sự cảm phục một cô gái mới ở độ tuổi ngoài 20, đã lập được nhiều chiến công ở ngay một căn cứ quân sự nổi tiếng của Mỹ.

"Bây giờ trong tâm trí tôi vẫn còn in rõ hình ảnh, lời nói, cử chỉ của Lãnh tụ Fidel Castro khi được bắt tay và nghe ông động viên. Thăm cán bộ, chiến sỹ ở Căn cứ Dốc Miếu trong thời gian ngắn, nhưng sự xuất hiện Lãnh tụ Fidel Castro là nguồn cổ vũ mạnh mẽ không chỉ cho quân dân địa phương và cả quân dân ở tiền tuyến miền Nam," bà Chẩm chia sẻ.

Trước khi thăm Căn cứ Dốc Miếu, sáng 15/9/1973, Lãnh tụ Fidel Castro đến thăm Cứ điểm 241 Tân Lâm tại xã Cam Lộ ngày nay, khi căn cứ này còn xác xe tăng, xác pháo của địch bị quân và dân ta phá hủy. Trong buổi mít tinh tại đây, Lãnh tụ Fidel Castro đã diễn thuyết hơn nửa giờ ca ngợi lòng dũng cảm, chiến thắng oanh liệt của quân và dân ta; tình đoàn kết đặc biệt, thủy chung giữa Việt Nam và Cuba. Ông được các cán bộ, chiến sỹ tham dự buổi mít tinh trao tặng lá cờ Bách chiến Bách thắng lấp lánh Huân chương của đoàn Khe Sanh, Quân giải phóng Trị Thiên - Huế. Cầm lá cờ trên tay, lãnh tụ Fidel Castro hô to trước đông đảo chiến sỹ: “Các đồng chí hãy mang lá cờ Bách chiến Bách thắng này cắm tại Sài Gòn. Hẹn gặp lại tại Sài Gòn sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng".

Ngày nay, khu vực quanh Căn cứ 241 Tân Lâm đã trở thành vùng đất trù phú với màu xanh bạt ngàn của cây cao su, hồ tiêu. Dấu tích của Căn cứ 241 Tân Lâm năm xưa vẫn còn hiện hữu. Năm 2012, Tượng đài Căn cứ 214 Tân Lâm được xây dựng để khắc ghi chiến công của quân và dân ta. Tượng đài này cách Quốc lộ 9 khoảng 2km, đường đi đã được thảm nhựa phẳng lỳ. Hàng ngày, nhất là vào ngày lễ, tết nhiều cựu chiến binh, người dân và du khách đến tham quan.

Ông Nguyễn Hữu Trung, xã Ái Tử, tỉnh Quảng Trị chia sẻ, qua sách báo đã được xem nhiều bức ảnh về Lãnh tụ Fidel Castro thăm Căn cứ 241 Tân Lâm, trong đó rất ấn tượng với bức ảnh ông giương cao lá cờ do quân và dân ta trao tặng. Đến thăm Tượng đài Cứ điểm 241 Tân Lâm, mọi người biết về nơi Lãnh tụ Cuba đã đến thăm bất chấp hiểm nguy và cũng là minh chứng của tình đoàn kết đặc biệt, cùng lý tưởng cao đẹp giữa Việt Nam và Cuba.

Chính giữa Công viên Fidel là tượng Lãnh tụ Fidel Castro; phần đế tượng có khắc câu nói nổi tiếng của ông: “Vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình.

Lãnh tụ Fidel Castro là vị lãnh tụ nước ngoài đầu tiên và duy nhất đến thăm vùng giải phóng miền Nam tỉnh Quảng Trị, sau khi Hiệp định Paris được ký kết (27/1/1973). Chuyến thăm trong bối cảnh, một phần “vùng đất lửa” còn mùi thuốc súng và in hằn dấu tích bom đạn, phần còn lại bị địch tái chiếm từ bờ Nam sông Thạch Hãn trở vào phía Nam. Vào giữa tháng 9/1973, khi Lãnh tụ Fidel Castro đặt chân đến thị xã Đông Hà, nay là phường Đông Hà, chỉ cách bờ Nam sông Thạch Hãn chưa đầy 20km. Nòng pháo của địch ở bờ Nam sông Thạch Hãn luôn hướng về phía Bắc.

Hơn nửa thế kỷ đã trôi qua, chính quyền và người dân Quảng Trị vẫn luôn nhớ và tri ân Lãnh tụ và nhân dân đất nước Cuba. Nhiều công trình được chính quyền và người dân Quảng Trị xây dựng, tu bổ và bảo tồn là minh chứng sống động cho tình cảm đặc biệt ấy.

Ngay khi đặt chân đến vùng giải phóng Quảng Trị, Lãnh tụ Fidel Castro đã đi bộ từ cầu Đông Hà ngược lên phía đường Trần Hưng Đạo, phường Đông Hà ngày nay, để thị sát. Một điểm Lãnh tụ Fidel Castro dừng chân trong chuyến thị sát năm xưa, nay là Công viên Fidel trên đường Trần Hưng Đạo. Công trình được tỉnh Quảng Trị xây dựng và hoàn thành năm 2018 với quy mô trên 16ha. Chính giữa công viên là tượng Lãnh tụ Fidel Castro; phần đế tượng có khắc câu nói nổi tiếng của ông: “Vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình". Phía sau tượng Lãnh tụ Fidel Castro là một hàng 9 cây cọ đã vươn cao, tượng trưng tuổi thọ của ông (90). Với người dân Cuba, cọ hoàng gia là biểu tượng cho tính ngay thẳng và tinh thần bất khuất. Công viên Fidel là công trình tiêu biểu mà người dân Quảng Trị tri ân Lãnh tụ Cuba, đây cũng là nơi diễn ra các hoạt động giao lưu giữa hai nước Việt Nam - Cuba.

Sau chuyến thăm của Lãnh tụ Fidel Castro, Chính phủ và nhân dân Cuba đã hỗ trợ cho Việt Nam nói chung, Quảng Trị nói riêng nhiều công trình phục vụ kháng chiến và phát triển kinh tế, xã hội. Ngày nay các công trình này vẫn được tỉnh Quảng Trị gìn giữ, ghi nhớ. Từ Công viên Fidel ngược lên theo đường Hồ Chí Minh nhánh Đông hơn 30 km là cầu treo Bến Tắt nằm phía bên trái đường vào Nghĩa trang Liệt sỹ quốc gia Trường Sơn, nay thuộc xã Cồn Tiên. Cây cầu này được xây dựng năm 1974 với sự hỗ trợ của Chính phủ Cuba. Cây treo Bến Tắt dài 100m, rộng 6m và có sức chịu tải 10 tấn. Cầu treo này bắc qua thượng nguồn sông Bến Hải - Vĩ tuyến 17. Vào những năm cuối của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cây cầu này góp phần tăng cường chi viện từ miền Bắc cho chiến trường miền Nam trên tuyến đường Hồ Chí Minh huyền thoại. Cây cầu này đã nhiều lần được sửa chữa, tu bổ và phục dựng; hiện nay vẫn phục vụ đi lại của người dân địa phương. Cầu treo Bến Tắt là một trong những điểm di tích thành phần được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt Đường Hồ Chí Minh vào năm 2013.

Nằm ở phía Nam cầu treo Đakrông, xã Đakrông là “Đoạn đường Hữu nghị Việt Nam - Cuba”. Tại đây, Hội Trường Sơn Việt Nam đã xây dựng lại bia lưu niệm để ghi nhớ sự giúp đỡ của Cuba trong việc làm đường với nội dung: “Đường Hồ Chí Minh Đông Trường Sơn, đoạn Đakrông - A Lưới (thành phố Huế) do Bộ đội Trường Sơn xây dựng với sự giúp đỡ của Chính phủ và nhân dân Cuba, sau chuyến thăm Việt Nam của Chủ tịch Fidel Castro vào tháng 9/1973."

Ngoài ra Cuba còn hỗ trợ tỉnh Quảng Trị xây dựng Bệnh viện Hữu nghị Việt Nam - Cuba Đồng Hới. Công trình được khởi công vào năm 1974 và khánh thành đưa vào sử dụng năm 1981, trở thành một biểu tượng của tình đoàn kết hữu nghị giữa hai nước. Tình cảm đặc biệt ấy không chỉ là niềm tự hào, biết ơn, mà còn được nối dài bằng nghĩa cử sẻ chia hôm nay, khi nhân dân Quảng Trị chung tay ủng hộ nhân dân Cuba vượt qua khó khăn. Đến nay, sau hơn một tháng phát động chương trình “65 năm nghĩa tình Việt Nam - Cuba” trên toàn tỉnh Quảng Trị, Ban tổ chức đã tiếp nhận được hơn 9,1 tỷ đồng. Quảng Trị là một trong những địa phương có số tiền ủng hộ cao nhất cả nước.

Là người con của Quảng Trị và có nhiều tác phẩm về chuyến thăm của Lãnh tụ Fidel Castro 52 năm trước, nhà báo Lâm Quang Huy, Trưởng đại diện Báo Nhân dân tại Quảng Trị chia sẻ, tình cảm đặc biệt của người dân Quảng Trị với Lãnh tụ Fidel Castro, không chỉ dừng lại ở sự ngưỡng mộ người Anh hùng cách mạng dũng cảm và có ý chí kiên cường, mà còn ở mối thâm tình máu thịt tri kỷ, rất đỗi gần gũi và bình dị. Ở Công viên Fidel hay ở bất cứ đâu trên mảnh đất Quảng Trị, người dân đều khắc ghi câu nói rất đỗi quen thuộc: Viva Cuba, Viva Việt Nam, Viva Hồ Chí Minh, Viva Fidel - Cuba muôn năm, Việt Nam muôn năm, Hồ Chí Minh muôn năm, Fidel muôn năm...

Tác giả: Tường Vi

Nguồn tin: Báo Tin Tức