Chi phí “ngầm” đè nặng phụ huynh

Chính sách miễn học phí cho học sinh phổ thông được xem là bước tiến lớn nhằm bảo đảm công bằng trong tiếp cận giáo dục. Tuy nhiên, qua nhiều ý kiến ở nghị trường và thực tiễn tại cơ sở cho thấy một vấn đề nổi lên là cơ chế xã hội hóa nếu không thiết kế phù hợp vùng miền có thể tạo thêm gánh nặng tài chính cho chính những gia đình cần được hỗ trợ.

Các hạng mục thiết của của trường cần do ngân sách đảm bảo, thay vì yêu cầu phụ huynh đóng góp

Mới đây, trong phiên thảo luận của Quốc hội, đại biểu Chu Thị Hồng Thái (Đoàn Lạng Sơn) nêu ra thực trạng đáng chú ý: Ở nhiều xã miền núi, vùng sâu, vùng xa, gần như không có doanh nghiệp đủ tiềm lực để tham gia xã hội hóa giáo dục. Người dân phần lớn có thu nhập thấp, khả năng đóng góp từ cộng đồng hạn chế. Do đó, nếu chính sách tiếp tục áp dụng một tỷ lệ xã hội hóa cứng - điển hình như mức 10% mà không đạt được từ doanh nghiệp, áp lực hoàn thành chỉ tiêu rất dễ chuyển hướng sang phụ huynh.

Theo phân tích của đại biểu, trong nhiều tình huống, trường học và chính quyền cơ sở buộc phải vận động phụ huynh đóng góp để đáp ứng yêu cầu về cơ sở vật chất, sửa chữa hạng mục, mua sắm thiết bị. Điều này tạo nên nghịch lý: trên danh nghĩa Nhà nước miễn hoặc không tăng học phí, nhưng tổng chi phí giáo dục mà gia đình phải chi trả lại có xu hướng tăng, thông qua các khoản thu ngoài học phí như tiền xã hội hóa, tài trợ, tiền trải nghiệm, tiền mua sắm thiết bị học tập…

Mục tiêu của xã hội hóa là huy động nguồn lực xã hội vào giáo dục, nhưng cách triển khai phải dựa trên điều kiện kinh tế - xã hội từng địa phương. Hơn nữa, các khoản mang tính thiết yếu như nhà vệ sinh, trang thiết bị tối thiểu... phải do ngân sách đảm bảo, thay vì yêu cầu phụ huynh đóng góp.

Đại biểu Chu Thị Hồng Thái nêu nghịch lý: Nhà nước miễn học phí nhưng tổng chi phí giáo dục vẫn tăng do các khoản xã hội hóa, tiền tài trợ… (Ảnh: Quốc hội.vn)

Không chỉ từ nghị trường, những ý kiến từ phụ huynh trên thực tế cho thấy sự băn khoăn về việc được miễn giảm học phí nhưng tổng chi phí học tập vẫn tăng cao. Chị Quỳnh Nga (Hà Nội) phản ánh, dù miễn tiền học và tiền ăn, nhưng tiền học mỗi tháng vẫn tăng, đủ thứ môn học thêm, không cho con học thì bị cô lập và gặp khó khăn trong lớp. Thông tư 29 cấm học thêm ở trường, thầy cô lại ra trung tâm dạy, cuối cùng phụ huynh phải 'gồng mình' trả thêm phí thuê trung tâm. Trước khi có Thông tư 29, con chị học thêm bên ngoài giá 60.000 đồng/buổi, sau khi Thông tư có hiệu lực, chị phải chi 70.000 đồng/buổi vì nay phải "cõng" thêm phí cho trung tâm.

Trên các diễn đàn phụ huynh, tình trạng thu biến tướng cũng được nhiều phụ huynh nêu ra. Nick name Sam Nguyen chia sẻ, tiền trông giữ ngoài giờ được tính 12.000 đồng/giờ, nhưng nhà trường lại biến tướng thành 12.000 đồng/35 phút mỗi tiết, các khoản “tự nguyện” trong danh sách cấm thu vẫn bị thu, không có phiếu thu minh bạch. Nhiều phụ huynh cho biết, từ trước đến nay học phí trường công lập không cao, nhưng các khoản thu kèm theo mới thực sự gây áp lực. Còn anh Bình Dương phản ánh, cấp tiểu học lúc nào cũng trên 2 triệu đồng mỗi tháng. Chưa kể các khoản liên kết ngoài với nhà trường, học toán tiếng Anh, học Stem... tận thu các kiểu. Chị Thái Thị Dung (Hải Phòng) chia sẻ, mặc dù học phí được miễn, nhưng tiền bán trú, tiền ăn, tiền trang thiết bị cơ sở đều tăng, tổng chi phí có khi tăng gấp đôi so với khoản học phí chỉ hơn trăm nghìn đồng.

Những chia sẻ trên cho thấy, dù chính sách miễn học phí đã được triển khai, chi phí thực tế mà phụ huynh phải chi trả không giảm, thậm chí tăng, đặc biệt ở các vùng khó khăn. Khi xã hội hóa không đi đúng bản chất, minh bạch, tự nguyện, không ép buộc, chính phụ huynh trở thành “nguồn lực thay thế”, đi ngược lại mục tiêu công bằng giáo dục.

Các khoản thu chi phải minh bạch

Để giải quyết bất cập trên, các chuyên gia giáo dục đề xuất, không áp dụng tỷ lệ xã hội hóa cứng, tăng tính linh hoạt, phù hợp từng vùng miền, đồng thời siết chặt các khoản thu ngoài học phí, minh bạch hóa các khoản tài trợ và đảm bảo mọi khoản thu tự nguyện thật sự là tự nguyện.

Chỉ khi các khoản thu thực sự tự nguyện, phù hợp địa phương mới trở thành nguồn lực hỗ trợ giáo dục, thay vì gánh nặng cho phụ huynh

Chuyên gia giáo dục - GS.TS Phạm Tất Dong cho rằng, miễn học phí là chủ trương nhân văn, nhưng “phụ phí” mới là gánh nặng thực sự với phụ huynh. Năm nào tình trạng lạm thu cũng đến “hẹn lại lên”, với nhiều khoản ngoài học phí lên tới hàng triệu đồng mỗi kỳ. Không ít trường còn núp bóng hội phụ huynh để vận động đóng góp “tự nguyện”, nhưng thực tế rất khó từ chối. Ông nhấn mạnh ngành giáo dục cần siết quản lý, xử lý nghiêm lạm thu để giảm bớt áp lực không đáng có cho gia đình học sinh.

Hiệu trưởng một trường trung học phổ thông ở Hà Nội, chia sẻ, xã hội hóa giáo dục rộng hơn là việc tìm kiếm nguồn lực hợp pháp, minh bạch. Để làm tốt, từ khi lập kế hoạch giáo dục, nhà trường phải xác định nội dung, cách thức thực hiện và điều kiện đi kèm, từ đó mới tìm kiếm sự hỗ trợ, hợp tác từ đối tác và nhà hảo tâm. Theo vị này, xã hội hóa nên tập trung các khoản bổ trợ như hỗ trợ kinh phí xây dựng, đầu tư trang thiết bị phục vụ học tập, các hoạt động trải nghiệm, thực hành thí nghiệm, nâng cao kỹ năng và năng lực học sinh. Các hạng mục thiết yếu phải được ngân sách đảm bảo, tránh đẩy chi phí sang phụ huynh.

Chính sách miễn học phí là một bước tiến lớn, nhưng để thực sự phát huy hiệu quả, cơ chế xã hội hóa đi kèm cần được thiết kế lại theo hướng thực tế, minh bạch và linh hoạt, nhất là ở những địa bàn khó khăn. Chỉ khi các khoản thu đúng bản chất tự nguyện, phù hợp từng địa phương thì nó mới trở thành nguồn lực hỗ trợ giáo dục thay vì tạo thêm gánh nặng cho phụ huynh.

Tác giả: Thu Hằng

Nguồn tin: Báo VOV