Hoành Sơn Quan nằm trên đỉnh Đèo Ngang, thuộc ranh giới hai tỉnh Hà Tĩnh và Quảng Bình. Theo lịch sử ghi chép lại, năm 1833, vua Minh Mạng đã cho lập Hoành Sơn Quan, với mục đích kiểm soát dân chúng, phòng kẻ gian qua lại.

Hoành Sơn Quan được tỉnh Quảng Bình và Hà Tĩnh xếp hạng di tích lịch sử văn hóa thuộc ranh giới của địa phương từ hàng chục năm trước.

Cổng Hoành Sơn Quan có cửa cao 4m, hai bên có tường thành chạy dài 30m, trên cổng là biển bằng đá đề 3 chữ Hán "Hoành Sơn Quan".

Từ cổng Hoành Sơn Quan trở ra là xã Kỳ Nam (thị xã Kỳ Anh, Hà Tĩnh). Phần này có hàng trăm bậc thang lên xuống do thợ xẻ núi tạo thành.

Ngược lại, nhìn trở vào là vùng đất thuộc xã Quảng Đông (huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình) với núi non trùng điệp.

Hoành Sơn Quan nằm ở đỉnh cao nhất của Đèo Ngang nên khi leo lên đến đây du khách sẽ có cơ hội chiêm ngưỡng khung cảnh say đắm lòng người. Nhiều người quan niệm lên đến Hoành Sơn Quan là có thể chạm tay đến bầu trời.

Phần mái hình vòm ẩn chứa nét cổ kính, trầm mặc.

Những mảng tường bong tróc theo thời gian, mang nét đẹp hoài cổ, rêu phong.

Anh Đức Khánh (SN 1993) và chị Thanh Trúc (SN 1994), cùng trú tại TP.HCM, trên chuyến đi xuyên Việt đã ghé Hoành Sơn Quan để tham quan và lưu lại những tấm ảnh đẹp bên di tích. “Thật tuyệt vời khi chúng tôi đã đặt chân tới đây, không khí vô cùng trong lành, sảng khoái”, anh Khánh nói.

Ông Nguyễn Trí Sơn, Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Hà Tĩnh (nguyên Trưởng phòng Quản lý di sản - Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch Hà Tĩnh; nguyên Giám đốc Bảo tàng Hà Tĩnh), cho biết công trình này được xây dựng từ thời nhà Nguyễn, không phải do Hà Tĩnh hay Quảng Bình xây nên không thuộc tỉnh nào. Vì thế, nhiều người nói di tích đang bị 2 tỉnh tranh chấp là hiểu sai vấn đề về văn hóa, lịch sử.

“Hoành Sơn Quan hiện nay nằm trên địa phận, địa giới quản lý hành chính của tỉnh Hà Tĩnh, thuộc xã Kỳ Nam, thị xã Kỳ Anh. Song, việc quản lý, phát huy giá trị văn hóa, lịch sử của di tích chưa được hiệu quả”, ông Sơn thông tin thêm.