Tuy nhiên, dự án được đầu tư hàng triệu USD này mới hoạt động được vài năm đã “chết yểu”, vườn chuối ngày một tàn lụi, hàng chục héc-ta đất bị bỏ hoang nhiều năm và chủ đầu tư (Công ty TNHH Globel Farm) chưa thực hiện đầy đủ nghĩa vụ tài chính đã cam kết trong hợp đồng.

Tại xã Viên Thành, một vườn chuối rộng lớn đã được đầu tư hoàn chỉnh bao gồm: Hệ thống tưới tiêu, nhà xưởng, đường vận chuyển nội bộ và các công trình khác phục vụ trực tiếp cho việc trồng, thu hoạch, chế biến chuối bằng công nghệ hiện đại, đã bị bỏ hoang. Những cây chuối èo uột, gãy đổ, héo úa, cỏ dại mọc um tùm… Thời điểm chúng tôi đến, nhiều người dân đang chặt chuối về làm thức ăn cho gia súc, gia cầm.

Bà Nguyễn Thị Thanh, người dân ở xóm 7, xã Viên Thành cho biết: “Dự án trồng và chế biến chuối xuất khẩu về địa phương ai cũng phấn khởi, vui mừng. Ban đầu cũng thấy xe ô tô về chở chuối đi tiêu thụ, có nhiều công nhân làm việc. Tuy nhiên, hai năm gần đây thì không thấy hoạt động gì nữa. Gia đình tôi có 2 sào đất hợp tác với công ty để trồng chuối nhưng chưa được trả tiền. Tôi nghe nói dự án làm ăn thua lỗ, không có tiền trả cho người dân”.

Theo tìm hiểu của chúng tôi, Dự án trồng và chế biến chuối xuất khẩu tại xã Viên Thành do Công ty TNHH Globel Farm (Hàn Quốc) làm chủ đầu tư với tổng số vốn 4 triệu USD đi vào hoạt động từ năm 2010. Theo đó, Công ty TNHH Globel Farm hợp tác kinh doanh với Hợp tác xã Nông nghiệp và Dịch vụ điện năng có trụ sở tại xã Viên Thành, đại diện ủy quyền là ông Đặng Quang Hoàng (bên Việt Nam). Theo đó, bên Việt Nam sẽ hợp tác kinh doanh bằng hình thức góp vốn bằng quyền sử dụng 54.000m2 đất hoa màu tại xã Viên Thành, trích đo khu đất thuộc dự án trồng và chế biến chuối do Văn phòng Đăng ký quyền sử dụng đất huyện Yên Thành lập từ tháng 3-2010 đã được các cấp thẩm quyền phê duyệt. Công ty sẽ trả tiền lợi nhuận góp vốn cho bên Việt Nam là 30 USD/năm/500m2 và 1.000 USD/năm về các chi phí cho việc phục vụ dự án và công ty sẽ chịu trách nhiệm toàn bộ các khoản lỗ từ việc hợp tác kinh doanh theo dự án trồng chuối đã được cấp phép đầu tư.

Người dân chặt chuối về làm thức ăn cho gia súc.

Được biết, trong những năm đầu, dự án làm ăn có hiệu quả, diện tích trồng chuối cho sản lượng và chất lượng cao, một phần xuất khẩu, một phần bán lẻ ra thị trường, do đó công ty cũng thanh toán đầy đủ nghĩa vụ kinh tế. Tuy nhiên, từ năm 2013, cây chuối bắt đầu phát triển kém, không đủ tiêu chuẩn để xuất khẩu. Từ khi đi vào hoạt động đến nay, dự án chỉ mới thu hoạch được hai vụ đang bỏ dở. Hiện nay, lợi nhuận từ việc góp vốn năm 2015 và 2016, công ty vẫn chưa thanh toán cho người dân và địa phương.

Đến thời điểm hiện tại công ty chưa thanh toán hơn 52.000USD nghĩa vụ tài chính từ việc hợp tác kinh doanh cho người dân và chi phí phục vụ của địa phương. Tháng 8-2015, người đại diện của công ty "hẹn" sẽ thanh toán nhưng đến hiện nay vẫn chưa có động tĩnh gì. Ông Nguyễn Phúc Khiêm, Phó chủ tịch UBND xã Viên Thành (huyện Yên Thành) cho biết: “Chúng tôi cũng đã liên lạc với công ty qua điện thoại nhiều lần để giải quyết nhưng không liên lạc được. Về quan điểm của xã, nguyện vọng là công ty trở lại làm ăn, tạo việc làm ổn định cho công nhân và tạo sự phát triển cho địa phương, đồng thời thanh toán nghĩa vụ tài chính như đã cam kết trong hợp đồng”.

Ông Khiêm cũng cho biết thêm, đại diện công ty giải thích: Nguyên nhân dự án trồng chuối xuất khẩu đang tạm ngừng là do những năm gần đây thời tiết, khí hậu tại Nghệ An quá khắc nghiệt không phù hợp với điều kiện sinh trưởng của giống chuối mà công ty đang trồng dẫn đến sản lượng và chất lượng chuối không bảo đảm cho xuất khẩu, dẫn đến thua lỗ. Bên cạnh đó, công tác thẩm định về chất đất, khí hậu trước khi triển khai dự án chưa được quan tâm đúng mức nên chưa có hiệu quả. Phía công ty vẫn đang muốn theo đuổi dự án nhưng đang gặp khó khăn nên cần thu hẹp diện tích trồng chuối và mong muốn được điều chỉnh hợp đồng theo hướng giảm số tiền chi trả cho phía Việt Nam. Hiện công ty đang đầu tư một dự án khác ở tỉnh Đồng Nai, khi dự án đó đi vào hoạt động sẽ vay tiền để chi trả cho người dân.

Chúng tôi được biết, chính quyền xã Viên Thành cũng đã có ý định đề xuất với UBND huyện và UBND tỉnh Nghệ An cho thu hồi đất của nhà đầu tư khi dự án đã ngừng hoạt động, theo luật định. Hiện tại, một diện tích lớn đất hoa màu của người dân tại vườn chuối đang bị bỏ hoang nhưng người dân vẫn không được canh tác vì đất vẫn đang trong thời hạn hợp đồng kinh doanh.

Ông Nguyễn Hữu Hải (xóm 7, xã Viên Thành) có 2 sào đất hợp tác để sản xuất và chế biến chuối, cho hay: “Dự án trồng và chế biến chuối xuất khẩu lúc đầu triển khai thì rầm rộ, người dân phấn khởi khi có dự án lớn về quê nghèo. Nhưng không ngờ, dự án lại lụi dần, bỏ dở, lợi nhuận không có mà cũng không còn đất để sản xuất. Chỉ mong rằng, công ty sẽ thanh toán tiền cho chúng tôi như đã cam kết và nếu công ty không sản xuất nữa thì cải tạo đất, trả lại mặt bằng để người dân tiếp tục sản xuất nông nghiệp”.