Trên con đường tơ lụa, các đoàn thương nhân đã chuyên chở tơ lụa, trà, đồ sứ sang phía Tây đến các vương triều vùng vịnh Pécxich và quanh Địa Trung Hải hoặc vàng bạc, đá quý, ngựa quý sang phía Đông. Năm 629, nhà sư Huyền Trang cũng hành hương trên con đường đó với một báu vật vô giá trong hành trang. Đó là Đạo Phật.

Tượng Phật nằm dài 15 mét và bích họa được tạo vào giữa đời nhà Đường (từ năm 781 đến 847)

Một thế giới với những sắc màu và hình khối tráng lệ

Huyền Trang hành hương trong 16 năm trời. Chặng cuối, ông nghỉ chân tại Đôn Hoàng nằm bên đường tơ lụa - nơi gặp gỡ của nhiều dân tộc và nhiều nền văn hóa. Cách thị trấn Đôn Hoàng 19 km về phía Đông Nam có một dãy núi đá hình vòng cung cao khoảng 30m nhô lên giữa những đụn cát trong sa mạc. Dưới chân núi là một con sông nhỏ.

Ngay từ giữa thế kỷ thứ 7, trong lòng dãy núi đá dài 1,5km này đã có hàng trăm hang động. Đó là hệ thống hang động Mạc Cao, một trong những công trình vĩ đại nhất của Thế giới Phật giáo. Tại đây, người bộ hành dừng chân cầu xin thượng lộ bình an trên con đường khủng khiếp xuyên qua sa mạc Taklamakan. Cũng tại đây, Huyền Trang đã dừng chân làm lễ tạ ơn vì đã lấy kinh thành công.

Các hang động ở đây như một thế giới tuyệt đẹp của sắc màu và hình khối. Hàng nghìn pho tượng Phật trong những dáng vẻ rất khác nhau tỏa sáng trong các hang động. Áo cà sa của các pho tượng lấp lánh vàng bạc, ngọc quý được mang đến từ những xứ sở xa xôi.

Hệ thống hang động được xây dựng từ thế kỷ thứ IV đến thế kỷ thứ XIV. Các hang động dưới lòng đất với những bức bích họa tuyệt đẹp đã trải qua nhiều cuộc chiến tranh, cướp phá, thiên tai và thời gian, mà không bị hư hại. Ngày nay, những hang động đó là một trong những kho báu vật nghệ thuật quan trọng nhất thế giới của Đạo Phật.

Hang động Mạc Cao được mở cửa từ năm 1980. Hành lang bê tông được xây thêm để bảo vệ di tích tránh tác động của môi trường

Bên cạnh giá trị tôn giáo, các bức bích họa, pho tượng và cuộn giấy viết chữ cổ còn giúp hậu thế tìm hiểu một xã hội đa văn hóa đã hưng thịnh suốt một nghìn năm bên tuyến đường từng được coi là quan trọng nhất giữa phương Đông và phương Tây.

Những hang đá độc nhất vô nhị

Tại Mạc Cao có gần 800 hang động. 492 hang động trong số đó được trang trí những bức bích họa đầy chất nghệ thuật với tổng diện tích gần 46.000m2. Trong các hang động còn có hơn 2.000 pho tượng và một số trong đó là những tác phẩm nghệ thuật nổi tiếng nhất thời bấy giờ.

Đa số công trình cổ đại nằm bên tuyến đường tơ lụa đã bị chôn vùi dưới cát sa mạc hoặc bị các triều đại sau này phá hủy. Tuy nhiên, các hang động ở Mạc Cao gần như vẫn còn nguyên vẹn.

Các nhà sư không dùng vải, mà lấy bùn sông trộn với rơm làm nền cho các bức bích họa và khắc họa trên chất liệu nền đơn giản đó sự phát triển của nền hội họa Trung Hoa trong nhiều thế kỷ và quá trình Đạo Phật trở thành một đức tin của người Trung Hoa.

Thế kỷ thứ 7 và 8 là thời kỳ hưng thịnh của Đạo Phật. Các họa sĩ đời Đường đã diễn tả trên các bức tường trong hang động lịch sử phát triển của Đạo Phật. Màu sắc, sự chuyển động hình khối và tính tự nhiên chủ nghĩa của các tác phẩm đã tạo nên một khung cảnh tráng lệ trong hệ thống hang động.

Màu sắc rực rỡ của các bức bích họa để người hành hương thấy cái đẹp của cõi Phật, của cõi Thanh tịnh - giai đoạn quá độ trên đường lên tới cõi Niết Bàn và thuyết phục mọi người về sự tồn tại một cõi Tịnh độ như vậy.

Cất giấu 900 năm trong hang động

Cuối thế kỷ thứ X bắt đầu thời kỳ suy sụp của con đường tơ lụa. Trung Hoa mất dần quyền kiểm soát phần lớn các chặng trên con đường tơ lụa và Đạo Hồi từ Trung Á dần dần vượt qua các ngọn núi cao tiến sang phía Đông. Đầu thế kỷ XI, nhiều vùng miền Tây Trung Hoa (thuộc tỉnh Tân Cương ngày nay) chuyển sang theo Đạo Hồi.

Các nhà sư đã cất giấu hàng chục nghìn sách kinh Phật và tranh vẽ trong một hang trong hệ thống hang động ở Đôn Hoàng. Họ sợ người Hồi giáo xâm chiếm hay sợ vương quốc của người Tây Hạ đang trở nên lớn mạnh? Không ai có thể tìm ra được câu trả lời xác đáng.

Điều chắc chắn là căn phòng nhỏ đó - nay là hang số 17, còn gọi là hang thư viện - hồi đó đã bị niêm phong, sau đó phủ kín bằng thạch cao và sau cùng, người ta vẽ một bức bích họa khổng lồ lên để ngụy trang.

Trong 900 năm, các tài liệu đã được các nhà sư cất giấu như vậy. Đầu thế kỷ XX, nhiều hang động ở Đôn Hoàng đã bị cát che phủ. Tháng 6/1900, khi người ta bạt đi một đụn cát, nhà sư cai quản khu hang động phát hiện một chiếc cửa bí mật dẫn đến một cái hang chất hàng nghìn cuộn giấy viết chữ cổ.

Nhà sư trao cho nhà chức tránh một số cuộn giấy, với hy vọng sẽ nhận được một khoản tiền quyên góp. Tuy vậy, nhà chức trách chỉ ra lệnh đóng cửa hang lại mà thôi.

130 bảng Anh cho chuyến hàng giá trị nhất lịch sử khảo cổ học

Người có công phát hiện ra kho báu vật là nhà khảo cổ học Aurel Stein người Hungari làm việc cho Chính phủ Anh ở Ấn Độ và cho Viện bảo tàng Anh. Đầu năm 1907, Aurel Stein đến Đôn Hoàng. Ông đã đọc tập ký sự du hành của Huyền Trang viết từ thế kỷ thứ VII và vì thế ông tìm đến những địa danh nhà sư này đã mô tả.

Khi biết Aurel Stein rất kính trọng Huyền Trang, nhà sư cai quản hang động Đôn Hoàng đã cho vị khách phương Tây này xem những tài liệu trong hang thư viện. Đa số tài liệu là bản dịch các pho kinh Phật được nhà sư Huyền Trang mang từ Ấn Độ về. Cuối cùng, Aurel Stein rời khỏi Đôn Hoàng với 24 thùng chứa đầy tài liệu viết và 5 thùng chứa các bức họa và các di vật khác.

Đó là một trong những chuyến hàng có giá trị nhất trong lịch sử khảo cổ học thế giới và Aurel Stein chỉ phải trả cho chuyến hàng đó có 130 bảng - tiền quyên góp. Vì chiến tích này, tại Anh, ông được phong tước hiệp sĩ - còn tại Trung Hoa, từ đó ông bị coi là kẻ thù!

Cho đến nay, các nhà khoa học vẫn không xác định được ai đã sáng tạo ra những tác phẩm nghệ thuật trong hang động Đôn Hoàng và vẫn chưa hiểu hết được những tài liệu viết bằng chữ cổ tìm thấy trong đó.

Tác giả: Phan Trọng Hùng (tổng hợp)

Nguồn tin: Báo Phụ nữ Việt Nam